Rodowód sztuki walki aikido

Współczesna sztuka walki aikido cieszy się stale rosnącą popularnością nie tylko w swoim rodzinnym kraju, ale również w Ameryce, Europie i Azji Południowo-Wschodniej. Dzieje aikido związane są ściśle z życiem jego twórcy – Morihei Ueshiby.

Historia aikido jest zawikłana i pełna niejasności. Wynika to z faktu, że na kształt aikido miały wpływ dzieje różnych szkół walki, które w ciągu czasu wzajemnie się uzupełniały i przekształcały, kreując jednocześnie prądy filozoficzne mające swoje odbicie w kulturze i obyczajowości. Poniższy wykres obrazuje główne źródła inspiracji, którymi kierował się Morihei Ueshiba, rozwijając aikido.

Na podstawie: Adele Westbrook, Oscar Ratti „Aikido i Dynamiczna Sfera” Diamond Books, Bydgoszcz 2010

Właściwy kształt aikido zyskało dopiero w XX wieku, ale jego początków doszukać się można w najdawniejszej historii Japonii.

Za twórcę najstarszej szkoły Daitō-ryū Aiki-jūjutsu, która wiąże się z dzisiejszym aikido uznaje się księcia Teijun, szóstego syna cesarza Seiwa (850-880), który stworzył na bazie „plebejskiego” jūjutsu sztukę elitarną, przeznaczoną do nauczania wśród najznaczniejszych samurajów. Za kontynuatorów szkoły Daitō-ryū Aiki-jūjutsu uważa się Yoshiie Minamoto oraz jego brata Shinra Saburō Yoshimitsu, który swoją wiedzę medyczną i znajomość anatomii wykorzystał do udoskonalenia wielu technik. Sztuka aiki-jūjutsu przekazywana była z klanu do klanu: od Minamoto do Takeda, od Takeda do klanu Aizu, co sprawiło że przekształciła się ona w kilka odmian. Teoretyczne połączenie nastąpiło za sprawą doktryny „aiki in yo ho”, która sprawiła, że różne style zaczęło się określać wspólną nazwą oshikiushi. Przez Saigō Tanomo tajniki oshikiushi trafiły do Sōkaku Takedy, znakomitego szermierza, nonkonformisty, a jednocześnie wielkiego tradycjonalisty, który pod wpływem Tanomo porzucił szermierkę na rzecz walki wręcz, tworząc podwaliny daitō-ryū, sztuki, którą rozwinął potem jego syn Tokimune Takeda w swojej szkole w Abashiri. Najzdolniejszym uczniem Sōkaku Takedy był Morihei Ueshiba.

Ō-sensei

Morihei Ueshiba

Morihei Ueshiba (określany jako ō-sensei – wielki nauczyciel) urodził się 14 XII 1883 roku w Tanabe w prowincji Kii (obecnie Wakayama). Pierwsze nauki metod walki pobierał u swojego ojca, który nauczał sekretnego stylu aiai-ryū. Od 1890 roku uczęszczał do szkoły religijnej Jizōderu, gdzie uczył się pisania, czytania, studiował konfucjonizm i buddyzm Shingon oraz praktykował sumo i pływanie. Następnie, po ukończeniu szkoły podstawowej i gimnazjum, zdobył wykształcenie w szkole ekonomicznej i został urzędnikiem. Zrezygnował z pełnienia funkcji na stanowisku państwowym po udziale w manifestacji politycznej. W 1902 roku wyjechał do Tokio i zaczął handlować materiałami piśmienniczymi. Wtedy też rozpoczął poważną naukę sztuk walki: tenjin shin'yō-ryū wraz z Tozawa Tokusaburō oraz shinkage-ryū (sztukę miecza). W 1903 roku zachorował na beri-beri, co zmusiło go do powrotu do rodzinnego Tanabe, gdzie ożenił się z Hatsu Itokawa, przyjaciółką z dziecięcych lat. W latach 1903-1907 odbył służbę wojskową, a po powrocie zaczął się angażować w ruchy polityczne i nie zaprzestawał nauk sztuk walki – tym razem w szkole Gotō-ha Yagyū-ryū. W roku 1912 stanął na czele osiemdziesięciu ochotników i założył pionierską osadę w Shirataki na Hokkaidō, gdzie utrzymywał się z uprawy roli.

Takeda Sōkaku

Onisaburo Deguchi

Tam też spotkał Sōkaku Takedę. Nauka u Takedy była bardzo ciężka. Sōkaku zamieszkał w domu Ō-sensei, który musiał go żywić, kąpać, usługiwać mu, a ponadto płacić jednego jena za każdą wyuczoną technikę. Jednak w ten sposób poznał około 500 technik i otrzymał certyfikat ukończenia szkoły Daitō-ryū. W 1919 roku po pożarze w Shirataki, który doszczętnie zniszczył wioskę i na wiadomość o ciężkiej chorobie ojca Morihei Ueshiba opuścił Hokkaidō. W tym czasie spotkał Deguchiego Onisaburo, reprezentanta religii Ōmoto i twórcę filozoficznej doktryny, której ideałem był świat harmonii, miłości do człowieka, pokoju i dobroci. Zachwycony jego wizją Ō-sensei, po śmierci ojca osiedlił się w Ayabe w sąsiedztwie Deguchiego. W 1920 roku otworzył pierwsze dojo sztuk walki w swoim domu. Jego uczniami byli głównie wyznawcy Ōmoto-kyō, a później także oficerowie marynarki.

Dotkliwym ciosem dla Morihei Ueshiby była śmierć, narodzonych jeszcze na Hokkaidō, jego dwóch synów: trzyletniego Takemori i rocznego Kuneharu. Pomimo ciężkich doświadczeń, do których należały także: wprowadzony w 1921 roku zakaz wyznawania religii Ōmoto oraz zatrzymanie Deguchiego, dojo Ō-sensei rozwijało się, a on sam, po raz pierwszy odcinając się od starych sztuk wojennych, stworzył Aiki-jūjutsu, bardziej znane pod nazwą Ueshiba-ryū Aiki-jūjutsu. W 1924 roku Morihei Ueshiba wraz ze zwolnionym Deguchim udał się w podróż do Mandżurii i Mongolii, tam udoskonalił swoją sztukę, wcielając technikę rzutu do swojej praktyki.

Aikidō

Narodziny aikidō związane były z pojedynkiem pomiędzy Ō-sensei a oficerem marynarki, mistrzem kendō. Morihei Ueshiba udaremniał każdy atak przeciwnika, potrafił przewidzieć następny ruch atakującego i zneutralizować go. Odkrycie to sprawiło, że rozmyślając po walce przeżył satori – oświecenie – odkrył zasadę zwycięstwa bez walki.

Późniejsze dzieje to okres propagowania aikido w Japonii i na świecie. Pierwsze dojo w Tokio powstało w 1927 roku, uczniami byli oficerowie i uniwersyteccy mistrzowie jūdō. Od 1934 roku liczne dojo powstawały na terenie całej Japonii. W latach 1935-1938 nazwa aiki budō stała się nazwą oficjalną.

Były w historii aikido trudne okresy, jak choćby lata po II Wojnie Światowej, gdy budō straciło swój prestiż i renomę, jednak idea sztuki walki wypracowana przez Morihei Ueshibę przetrwała, zdobyła powszechne uznanie tak wielkie, że 26 kwietnia 1969 roku wczesnym rankiem Ō-sensei umierał spokojny o dalsze losy ideałów swojego życia.

Nadrzędną organizacją służącą rozwojowi i propagowaniu aikido na świecie jest Fundacja Aikikai. Siedziba główna, Aikikai Honbu Dōjō, znajduje się w Tokio. Swoją misję realizuje m.in. poprzez delegowanie instruktorów do krajów na całym świecie. Po śmierci Kisshōmaru Ueshiby (syna i bezpośredniego następcy Morihei Ueshiby), kierownictwo organizacji przejął wnuk założyciela, Moriteru Ueshiba, który kieruje nią do dnia dzisiejszego.

Współczesne aikido pojawiło się w Europie po raz pierwszy we Francji w 1951 roku. W Polsce w latach 1950-1960 pojawiły się próby zaistnienia aikido w sposób organizacyjny, ale bez powodzenia. Dopiero w 1976 roku Marian Osiński, zawodnik jūdō, założył i uruchomił jedną z pierwszych w Polsce sekcję aikido w Szczecinie. Na bazie tej sekcji w Szczecinie powstał Stoczniowy Ośrodek Metodyki Aikido (SOMA), który w tym okresie był kuźnią polskich aikidoków i głównym propagatorem tej sztuki walki w Polsce. W formie samodzielnej organizacji ogólnopolskiej aikido istniało w Polsce od roku 1990. Data ta wiąże się z powstaniem Polskiej Federacji Aikido, która to organizacja uznana została przez Aikikai Honbu Dōjō w Japonii. Obecnie w Polsce oprócz PFA istnieją również inne organizacje aikido, np.: Polskie Stowarzyszenie Aikido, Autonomiczna Akademia Aikido, Polska Unia Aikido i inne, które zrzeszają spore rzesze ćwiczących.

Sekcje aikido powstawały również na Pomorzu. W 1978 roku odnotowano ich funkcjonowanie w Złotowie i Szczecinku. Słupska Sekcja Aikido powstała w 1990 roku.